Czarna Główka (Histomonadoza) kur temat aktualny i trudny

Etiologia

Czynnikiem etiologicznym czarnej główki jest niewielki pasożyt Histomonas meleagridis. Jest to pierwotniak wrażliwy na działanie czynników środowiska zewnętrznego (w zanieczyszczonej wodzie, odchodach przeżywa do 9 godzin)

Epidemiologia

Przez długi okres czasu historia Histomonas meleagridis utożsamiana była głównie z indykami. Jednak na histomonozę chorować mogą różne gatunki ptaków,   a w ostatnich latach sytuacja epidemiologiczna wydaje się ulegać zmianie. Coraz częściej problem ten rozpoznawany jest w stadach rodzicielskich brojlerów kurzych co potwierdzają zarówno doniesienia literaturowe jak i własne doświadczenia kliniczne autorów.

Kluczową rolę w rozprzestrzenianiu się histomonozy odgrywa transmisja pośrednia. Wektorem jest nicień Heterakis gallinarum, który bytując w jelitach ślepych ptaków może ulegać inwazji pierwotniakiem H. meleagridis. W ten sposób  ptaki wydalają wraz z kałem jaja nicienia, które mogą stać się źródłem inwazji pierwotniaczej.W takiej postaci; w jajach nicienia;  Histomonas może przetrwać w srodowisku nawet kilka lat. Innym sposobem przenoszenia pierwotniaka jest jego wnikanie do organizmu ptaka bezpośrednio drogą wstępującą poprzez kloakę („cloacal drinking”). Ponadto pierwotniak może być przenoszony poprzez inne organizmy np.; dżdżownice, które pełnią w tym przypadku funkcję „transportową”. Jeden chory ptak może zainfekować cały kurnik.

Po wniknięciu do organizmu pasożyt namnaża się początkowo w błonie śluzowej jelit ślepych, a następnie przedostaje się do wątroby, powodując powstawanie w tych narządach zmian zapalnych oraz martwicy.

Objawy kliniczne

Przebieg kliniczny choroby może być różny i zależy od postaci choroby.

U indyków śmiertelność w postaci ostrej wynosić może nawet 100%, natomiast u  kur choroba przebiega łagodniej, a upadki są niższe i kształtują się na poziomie 0,1% dziennie. Niestety upadki na takim poziomie utrzymują się przez większość okresu produkcji niesnej. Jednym z pierwszych objawów jest pienista, żółto zabarwiona biegunka. Ptaki tracą apetyt, są osowiałe, senne, mało ruchliwe

i wykazują wzmożone pragnienie . Czasami u ptaków widoczna jest zmiana koloru grzebienia i korali.

Zmiany anatomopatologiczne i histopatologiczne

W zwłokach martwych indyków i kur widoczne jest zapalenie błony śluzowej jelit, czasami z owrzodzeniami, z obecnością wysięku tworzącego serowato – włóknikowe czopy, niekiedy z domieszką krwi. Watroba jest powiększona i pokryta martwiczymi guzkami. Taki obraz sekcyjny uznawany jest za cechę patognomiczną histomonozy. Niekiedy zmiany sekcyjne, zwłaszcza w przypadku kur ograniczają się jedynie do zmian w obrębie jelit . Natomiast dopiero po kilku tygodniach trwania choroby zmiany pojawiają się również w wątrobie.

W badaniu histopatologicznym wycinków jelit oraz wątroby stwierdzane są nacieki leukocytarne oraz martwica hepatocytów z obecnością skupisk pasożyta.

Diagnostyka

Diagnostyka histomonadozy opiera się na obrazie klinicznym, zmianach anatomopatologicznych oraz badaniach labolatoryjnych – głównie teście PCR.

Chociaż stwierdzenie histomonozy w stadzie jest możliwe na podstawie obrazu klinicznego i zmian sekcyjnych to należy jednak pamiętać, iż charakterystyczne zmiany w wątrobie  powstają  w późniejszym okresie choroby i mogą być przyczyną kokcydiozy, trichomonozy, salmonellozy, gruźlicy rzekomej i białaczki. Warto zastosować  więc badania laboratoryjne pozwalające na szybszą diagnozę i w konsekwencji szybsze wdrożenie terapii w stadzie.

Do  badania parazytologicznego w kierunku histomonozy należy przygotować tresc jelit ślepych lub próbki kału. Należy jednak podkreślić, iż materiał taki musi być bezwzględnie świeży. Obecność pasożyta wykazać można również w obrazie mikroskopowym  preparatów odciskowych wycinków wątroby.

Zastosowanie badań parazytologicznych może być pomocne w diagnostyce czarnej główki, jednak rozwój technik biologii molekularnej umożliwił wdrożenie niezwykle czułej i szybkiej metody diagnostycznej jaką jest reakcja łańcuchowej polimerazy (PCR).  Reakcja PCR wykazująca obecność kwasu nukleinowgo Histomonas meleagridis jest obecnie powszechnie wykonywana w wielu krajowych laboratoriach i może być rutynowo stosowana w diagnostyce. Technikę tą można również wykorzystać w celu zbadania prób środowiskowych pobranych na terenie fermy drobiu. W tym przypadku należy jednak podkreślić, że samo wykazanie obecności materiału genetycznego pasożyta w środowisku bytowania ptaków nie jest podstawą do stwierdzenia choroby w stadzie. Może to jednak być cenną wskazówką do zaostrzenia reżimu sanitarnego fermy lub wprowadzenia profilaktycznej terapii preparatami ziołowymi.

Innymi technikami diagnostyki histomonozy są:  metoda immunohistochemiczna, hybrydyzacja in situ czy hodowla in vitro. Metody te nie są rutynowo stosowane w praktyce terenowej.

Zwalczanie

Chemioterapeutyki

Pierwszymi substancjami stosowanymi w terapii histomonozy indyków były preparaty arsenowe. Wysoką skuteczność w zwalczaniu inwazji Histomonas meleagridis wykazują chemioterapeutyki z grupy nitroimidazoli i nitrofuranów

tj.: metronidazol, ronidazol, dimetridazol czy  nifursol. Przez wiele lata  były lekami stosowanymi w terapii tej jednostki chorobowej, dzięki nim skutecznie ograniczono częstotliwość występowania histomonozy. W 2003 roku na terenie Unii Europejskiej wprowadono zakaz stosowania tych substancji u zwierząt, których tkanki przeznaczone są do spożycia przez ludzi. Na chwilę obecną nie ma zarejestrowanych produktów leczniczych przeznaczonych do terapii lub profilaktyki histomonozy na terenie Polski i Unii Europejskiej.

Niektóre rejony świata stosują preparaty zawierające kwas 4-nitrofenyloarsenowy (Histostat)  w profilaktyce i terapii histomonozy lub antybiotyk aminoglikozydowy –  paromomycynę (Histobloc) nie są to środki dopuszczone do obrotu na terenie Unii Europejskiej. Podkreślić należy również, że w przypadku histomonozy preparaty powszechnie wykorzystywane w terapii i profilaktyce kokcydiozy nie są skuteczne.

Zakaz stosowania chemioterapeutyków bezpośrednio oddziałujących na

1. meleagridis bardzo utrudnia lekarzom walkę z histomonozą i skłania do optymalizacji dostępnych metod profilaktyki i terapii. Bardzo ważną rolę odgrywa: zapobieganie przed wprowadzeniem pasożyta na fermę poprzez utrzymanie reżimu sanitarnego, profilaktyczne odrobaczanie stada oraz stosowanie zapobiegawczo lub leczniczo substancji ziołowych.

Bioasekuracja

            Podstawą ograniczenia ryzyka wprowadzenia H. meleagridis na teren fermy jest bezwzględne przestrzegać zasad bioasekuracji. Kury nie powinny mieć kontaktu

z innymi gatunkami ptaków będącymi żywicielami dla H.gallinarum i H. meleagridis  tj.: indyki, ale także pawie, bażanty czy perliczki. Bardzo ważne jest systematyczne odrobaczanie stada. Powszechnie stosowane w tym celu są preparaty zawierające substancje czynne z grupy benzimidazoli tj:  albendazol, flubendazol, fenbendazol . W przypadku stwierdzenia histomonozy w stadzie zalecane jest długoterminowe zwiększenie częstotliwości takiej profilaktyki przeciwrobaczej. Należy również zadbać o dokładną dezynfekcję ferm pomiędzy kolejnymi cyklami produkcyjnymi z wykorzystaniem substancji efektywnie niszczących jaja nicieni tj np.: kwas nadoctowy (Kickstart) lub  fenole (KC 5000). Srodkami tym należy również nasączać regularnie maty dezynfekcyjne. Poza tym konieczne jest prowadzenie dezynsekcji i deratyzacji na terenie fermy w celu eliminacji biernej transmisji poziomej.

Preparaty ziołowe

Wiele źródeł naukowych mówi o możliwości wykorzystania  różnych ekstraktów roślinnych w walce z kokcydiozą drobiu. Podobne badania dotyczą zastosowania preparatów ziołowych i wyciągów roślinnych w  profilaktyce i terapii histomonozy. Testowanymi substancjami są: olejek cynamonowy, różany, czosnkowy, ekstrakty z tymianku, winogron, oliwek czy miłorzębu japońskiego, artemizynę pozyskiwaną z bylicy rocznej i wiele innych substancji. Wyniki badań nie są jednoznaczne, jednak w wielu przypadkach wskazują na możliwość uzyskania pozytywnych efektów wspomagających walkę z histomonozą. Na rynku dostępne są preparaty, które w składzie zawierają kilka różnych substancji pochodzenia roślinnego, ukierunkowanych na działanie przeciwpierwotniacze. Zastosowanie takich produktów może wspomóc działania profilaktyczne, a także ograniczyć występowanie objawów klinicznych w stadach z histomonozą . Doswiadczenia osobiste autorów artykułu wskazują na dobrą skuteczmosc leczenia histomonadozy w oparciu o preparat ziołowy Adicox . Powodzenie terapii uzależnione jednak jest od zaawansowania choroby w stadzie. Jak w każdej terapii jest ona tym skuteczniejsza im szybciej zostanie postawiona własciwa diagnoza. Ogólnie zaleca się stosowanie Adicoxu w stadach rodzicielskich zapobiegawczo od 22 do 40 tygodnia życia.

Perspektywy – szczepienia

Brak skutecznych środków eliminacji pasożyta zmusza do poszukiwania nowych metod walki z histomonozą drobiu. Jedną z badanych możliwości jest czynne uodpornianie ptaków przy pomocy szczepionek przeciwko histomonozie.  Mechanizmy odpornościowe w przebiegu czarnej główki nie są jednak nadal w pełni poznane, a zastosowanie szczepionek na podstawie badań naukowych nie są jednoznaczne. Na chwilę obecną nie ma preparatów przeznaczonych do immunoprofilaktyki tej choroby. Być może zastosowanie takich preparatów stanie się w przyszłości jedną z metod eliminacji histomonozy, tak jak się to stało w przypadku innej wywoływanej przez pierwotniaki choroby, jaką jest kokcydioza drobiu .

Podsumowanie

Histomonoza jest nadal bardzo ważnym problemem zdrowotnym w stadach drobiu, coraz częściej stwierdzanym w stadach kur mięsnych.

Ujemną stroną walki z tą chorobą jest brak dostępnych, zarejestrowanych i skutecznych chemioterapeutyków przeciwko Histomonas meleagridis dlatego staje się ona dużym wyzwaniem dla hodowcy oraz lekarza weterynarii. Należy więc optymalizować dostępne metody profilaktyki oraz dążyć do szybkiej diagnostyki i terapii. Aktualnie realizowane strategie walki z histomonozą tj.: bioasekuracja, profilaktyka przeciwrobacza i zastosowanie preparatów ziołowych, które mogą być pomocne w ograniczeniu inwazji i występowania objawów klinicznych choroby. Potrzebne jest jednak nowe, skuteczne narzędzie walki z histomonozą, być może w przyszłości stanie się nim immunoprofilaktyka tej jednostki chorobowej.