Stosowanie wit. C i preparatów mineralno-ziołowych w profilaktyce stresu cieplnego
Przedłużone narażenie zwierząt na przegrzanie organizmu objawia się między innymi zaburzeniami gospodarki wodno-elektrolitowej (zwierzęta w głównym stopniu tracą jony potasowe), mniejszym spożyciem paszy (5-procentowy spadek spożycia na każdy 1°C powyżej 32°C. Stres cieplny u brojlerów powoduje wydłużenie tuczu i wzrost śmiertelności. Natomiast u niosek w wyniku stresu cieplnego dochodzi do zmniejszenia nieśności, obniżenia jakości jaj i skrócenia ich trwałości. U kur hodowlanych obserwuje się negatywny wpływ stresu na formowanie się gamet oraz wylęgowość. To wszystko przekłada się na niekorzystne wyniki finansowe hodowli.
U ptaków utrata ciepła zachodzi przez powłoki skórne oraz drogi oddechowe. W skórze znajdują się naczynia krwionośne, które mają zdolność zwężania się i rozszerzania, przez co wpływają na regulację cieplną organizmu. Oddawanie ciepła z ustroju – regulacja fizyczna, zachodzi przez parowanie, promieniowanie, konwekcję (unoszenie) oraz kondukcję (przewodzenie). Unoszenie ciepła powodowane jest przez różnicę temperatur powietrza i jego ruch, dlatego tak ważne jest właściwe wentylowanie pomieszczeń inwentarskich. Wypromieniowanie zależy od obecności w otoczeniu zimniejszych przedmiotów. Parowanie uwarunkowane jest niższą wilgotnością otoczenia. Powietrze o dużej zawartości pary wodnej jest mniej przenikliwe dla promieni podczerwonych aniżeli powietrze suche. Zbyt duża wilgotność powietrza w obiekcie utrudnia oddawanie ciepła przez organizm zwierząt, powoduje możliwość rozwoju patogenów niebezpiecznych dla zdrowia drobiu. Utrata ciepła przez przewodzenie występuje, gdy zwierzę styka się z zimnym powietrzem, pije wodę o niższej temperaturze niż ciepłota ciała, bądź wdycha chłodniejsze powietrze. Dobra wentylacja sprzyja sprawności procesów termoregulacyjnych.
Wysokie temperatury powietrza i niedostateczna wentylacja pomieszczeń przy dużej obsadzie ptaków w kurniku mogą powodować wystąpienie w ich organizmach stresu cieplnego. Jest to stan, gdy warunki komfortu cieplnego, w których zwierzę najlepiej się czuje, najefektywniej przyrasta, chętnie pobiera paszę i dobrze ją wykorzystuje – zostają przekroczone, czyli temperatura otoczenia jest zbyt wysoka.
Stres przyczynia się do zmniejszenia liczby limfocytów i immunosupresji. Ograniczenie reakcji immunologicznej zwiększa wrażliwość ptaków na czynniki chorobotwórcze.
Stres cieplny uruchamia w organizmie mechanizmy mające wpłynąć na pozbycie się nadmiaru ciepła i ograniczenie skutków zgubnego działania nadmiernie wysokiej temperatury. W takich warunkach ilość witaminy C syntezowanej przez organizm ptaka, jest niewystarczająca, stąd konieczność podania jej w formie syntetycznej.
Witamina C zabezpiecza komórki przed wolnymi rodnikami, które atakując błonę komórkową doprowadzają do zniesienia jej integralności, a w konsekwencji do obumarcia komórki. Kwas askorbinowy bierze udział w procesach syntezy hormonów sterydowych oraz w budowie i funkcjonowaniu tkanek kostnych, a także procesie krzepnięcia krwi. Witamina C (kwas askorbinowy) jest syntetyzowana w organizmie wszystkich gatunków ptaków. Nie mniej jednak poziom tej biosyntezy w nerkach jak i zapotrzebowanie organizmu uzależnione są od wielu czynników jak intensywność przyrostów, wiek, płeć, zmiany w środowisku, zmiany w żywieniu, status zdrowotny. Stres cieplny jest czynnikiem zwiększającym zapotrzebowanie na witaminę C, a dodatkowo obecność mikotoksyn w paszy może negatywnie wpływać na nerki i prowadzoną tam syntezę kwasu askorbinowego z glukozy. Dodatkowe włączenie do diety kwasu askorbinowego w czasie upałów łagodzi takie problemy wynikające ze stresu jak osłabienie odporności, zmniejszenie pobrania paszy, obniżenie przyrostów, stres oksydacyjny, wzrost temperatury ciała, niższa płodność, niska jakość nasienia, podwyższona śmiertelność. Zastosowanie witaminy C u brojlerów narażonych na zbyt wysokie temperatury powoduje, że pobierają one większe ilości paszy, a ich tuszki są lepszej jakości. Kury nioski suplementowane witaminą C w czasie letnich upałów znoszą cięższe jaja o twardszej skorupie.
Uważa się, iż dodatki paszowe z witaminą C powinny być podawane zwierzętom na kilka dni przed i po wystąpieniu możliwego stresu cieplnego. Zalecana dawka to około 100-300 gramów rozpuszczonych w 1000 litrów podawanej ptakom wody.
Kwas askorbinowy, czyli popularna witamina C ma korzystne działanie także na organizm ptaków. Jego rola, to nie tylko wspomaganie naturalnej odporności organizmu, ale także udział w powstawaniu witaminy D, kwasów żółciowych, noradrenaliny i kwasu foliowego.
Rolą związku jest także pobudzanie szpiku kostnego do produkcji czerwonych krwinek i wpływ na ich dojrzewanie, zaś silne działanie redukcyjne sprawia, że witamina C jest naturalnym przeciwutleniaczem neutralizującym wolne rodniki.
W wyniku stresu cieplnego dochodzi także do zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej. Optymalny zakres temperatury otoczenia dla kur niosek to 16-28°C. Kiedy temperatura rośnie do wartości 30°C wyraźnie zwiększa się zawartość wody
w odchodach, zaś przy 35°C ilość wody w kałomoczu wzrasta 5, a nawet 6- krotnie. Jest to skutek znacznego zwiększenia pobrania wody. Wzrost spożycia wody jest odpowiedzią organizmu na niekomfortowe warunki termiczne i skutkuje znacznym rozrzedzeniem krwi. Wówczas organizm wstrzymuje wydzielanie hormonu antydiuretycznego i następuje wzrost wydalania moczu. Wzrost wydalania moczu i straty wody w czasie ziania (ewaporacji) stymuluje większe pragnienie. Wraz z moczem następuje wyprowadzenie HCO3 oraz kationów, w szczególności potasu (K+). Dodatkowo hormony stresu (ACTH i glikokortykoidy) osłabiają wchłanianie wapnia i potasu. Nasilone oddychanie typu Kussmaula, które dąży do wyrównania kwasicy krwi przez wzmożone wydzielanie dwutlenku węgla, prowadzi w rezultacie do pogorszenia gospodarki wodnej wskutek dalszej utraty dużej ilości pary wodnej z wydychanym powietrzem. Wydalanie wody przez nerki znacznie maleje lub ustaje, co może powodować podrażnienie nerek i wytrącanie się moczanów w drogach moczowych, występowanie w moczu krwinek czerwonych, wałeczków i białka, a niekiedy nawet cukru. Niedrożność dróg moczowych oraz stan zapalny kłębuszków i miedniczek nerkowych powoduje uszkodzenie aparatu wydalniczego, który jest wyrazem ogólnego uszkodzenia przepuszczalności nabłonków i błon komórkowych. Następstwem tego jest zatrzymanie ciał azotowych i innych produktów przemiany materii, zwłaszcza kwaśnych, co pogarsza stan kwasicy. U zwierząt pojawiają się skurcze mięśni nóg, drżenie lub drgawki, stany śpiączki, zagęszczenie krwi i skłonność do zatorów. Następuje gwałtowny spadek masy ciała.
W następstwie powyższych zmian dochodzi do niewydolności naczyniowej. Zaburzenia wodno-elektrolitowe obejmują zespoły odwodnieniowe, czyli wywołane utratą płynów ustrojowych. Mogą być spowodowane utratą wody lub elektrolitów, dlatego w praktyce wyróżnia się odwodnienie hipertoniczne, hipotoniczne i izotoniczne.
W okresie upałów ważna jest prawidłowa wentylacja umożliwiająca sterowanie klimatem w jego wnętrzu. Wymuszony ruch powietrza reguluje zawartość tlenu i szkodliwych gazów, wilgotność powietrza oraz jego temperaturę. Prędkość przepływu powietrza powinna być w przedziale od 1,0 m/s do 3,0 m/s, aby przeciwdziałać stresowi cieplnemu. Przy temperaturze 32⁰C w obiekcie i wilgotności względnej 70%, temperatura odczuwalna przez ptaki może być nawet 5 stopni niższa, jeżeli prędkość przepływu powietrza będzie wynosiła 1,5 m/s. Ponadto w związku z tym, że odpowiedzią na niekomfortowe warunki termiczne jest obniżenie spożycia paszy by generować mniej ciepła metabolicznego, zapotrzebowanie na część składników pokarmowych nie będzie w pełni pokryte. W czasie upałów zaleca się podniesienie wartości energetycznej dawki poprzez dodatek tłuszczu, który dodatkowo poprawi smakowitość paszy. Sugeruje się również zwiększenie zawartości białka, ale raczej poprzez poprawę bilansu aminokwasów poprzez ich suplementację niż poprzez wzrost zawartości surowców białkowych w paszy. Metabolizm białka generuje bowiem więcej ciepła niż metabolizm węglowodanów i tłuszczy. Konieczne jest również uzupełnienie witamin i minerałów. W stresie wzrasta zapotrzebowanie na te składniki, a jednocześnie obniża się ich spożycie wraz z mniejszym pobraniem paszy. Dodatkowo wzrost spożycia wody powoduje wypłukiwanie elektrolitów z organizmu oraz utrudnia wchłanianie składników odżywczych z jelit. Zmianę paszy trudno jest zsynchronizować z pojawieniem się stresu cieplnego. Dlatego najprościej jest korygować poziom witamin i minerałów oraz aminokwasów poprzez uzupełnienie z wodą pitną. W profilaktyce i leczeniu zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej duże znaczenie mają preparaty zawierające roztwory soli mineralnych oraz wyciągi i soki roślinne. Soki i wyciągi ziołowe zawierają biopierwiastki w naturalnych układach chemicznych i kompleksach. Cechuje je wysoka bioprzyswajalność.
Jednym z takich produktów mineralno-ziołowych jest preparat złożony o działaniu wielokierunkowym – adiVigoSOL® PF. Podobnie jak inne produkty firmy AdiFeed, adiVigoSOL® PF będąc zestawem wyciągów roślinnych jest szczególnie przydatny w łagodzeniu stresu wywołanego zmianami termicznymi, których konsekwencją są zaburzenia w gospodarce wodno-elektrolitowej organizmu zwierząt. Posiada działanie wspomagające w chorobach objawiających się zaburzeniami w prawidłowym funkcjonowaniu układu pokarmowego usuwając skutki zespołu zaburzonego wchłaniania, biegunek oraz odwodnienia. Wieloskładnikowość preparatu ułatwia odzyskanie homeostazy, która jest wewnątrzustrojowym stanem równowagi procesów życiowych i parametrów fizykochemicznych organizmu. Homeostaza zapewnia zdrowotność i wysoką produkcyjność zwierząt, natomiast utrata homeostazy zawsze wiąże się z chorobą.
