Zakaźne zapalenie oskrzeli kur – Infectious Bronchitis IB

Najbardziej znany genotyp IB to szczep Massachusets, często stosowany w różnych szczepionkach, kolejny rozpowszechniony w wielu częściach świata to 793B (4-91); wariant QX (D388) i Var 2.

Wirus ulega zniszczeniu w wysokiej temperaturze i jest wrażliwy na środki dezynfekcyjne powszechnie stosowane w drobiarstwie.

Na zakaźne zapalenie oskrzeli chorują głównie kury, ale choroba może występować
u innych gatunków drobiu: bażantów i przepiórek.

Na zakażenie wirusem IB wrażliwe są ptaki w każdym wieku, każdej rasy i obu płci. Źródłem zakażenia są ściółka, woda, pasza, sprzęt, odzież obsługi, skażone wydzieliną z przewodów nosowych jak również kałem. Przy wymuszonym systemie wentylacji w kurniku, wirus przenoszony jest na znaczne odległości. Nie opisano przenoszenia wirusa drogą transowarialną – wirus IB jest śmiertelny dla zarodka we wczesnych fazach rozwoju, ale duże znaczenie w rozprzestrzenianiu ma jego obecność
na skorupie jaja. Okres wylęgania choroby trwa od 36 h do 48 h.

Bez względu na postać choroby wirus IB zawsze najpierw namnaża się w komórkach nabłonka worków powietrznych i tchawicy i dopiero stąd wędruje i namnaża się
w innych narządach takich jak: płuca, nerki, śledziona, wątroba, jajowód, jajnik, torba Fabrycjusza, przewód pokarmowy.

Przebieg choroby uzależniony jest od kondycji stada, warunków środowiskowych oraz obecności zakażeń mieszanych, a same objawy warunkuje serotyp wirusa, jego patogenność oraz płeć, wiek i rasa ptaka.

Objawy występujące u kurcząt do 6 tyg. życia:

• duszność, rzężenie, katar,
• może wystąpić obrzęk zatok podoczodołowych i nadmierne łzawienie
• drżenie mięśni
• bladość lub zasinienie grzebienia
• trudność w poruszaniu
• śmiertelność sięgająca 25% u kurcząt do 3 tyg. życia jest spowodowana uduszeniem przez zalegający w tchawicy czop śluzowy.

Przy zakażeniu szczepem nefropatogennym po łagodnych i krótkotrwałych objawach ze strony układu oddechowego pojawia się:

• uporczywa, wodnista, biała biegunka,
• silne odwodnienie,
• apatia, brak apetytu i spadek wagi
• śmiertelność również może osiągać 25% i jest wynikiem silnego uszkodzenia nerek.

U starszych kurcząt, powyżej 6 tygodnia życia, objawy ze strony układu oddechowego są słabiej wyrażone: duszność i rzadziej rzężenie.

Objawy występujące u kur w wieku produkcyjnym dotyczą układu rozrodczego:

• gwałtowny i długotrwały spadek nieśności nawet do 50% w ciągu tygodnia,
• zmniejszony procent zapłodnionych jaj i wylęgowość,
• powrót do normy trwa od 6 do 8 tygodni, a nieśność jest o 6-12 % poniżej przewidzianego poziomu,
• w okresie zakażenia jaja mają cienką, chropowatą, charakterystycznie zniekształconą skorupę,
• niektóre szczepy wirusa IB powodują ubytek porfiryny w skorupie jaja i składanie jaj bez skorupy- „lanie jaj”.

Zmiany sekcyjne widoczne są głównie w układzie oddechowym:

• wysięk w dolnym odcinku tchawicy, początkowo surowiczy, później śluzowy a w końcowej fazie choroby serowaty,
• podobny wysięk może być widoczny w przewodach nosowych i zatokach,
• błona śluzowa tchawicy jest rozpulchniona, w miejscu jej rozwidlenia przekrwiona, może też być widoczny czop śluzowy lub serowaty
• przy zakażeniu serotypem 4-91 występuje obustronna miopatia mm. piersiowych; mięśnie są blade, obrzękłe, a między warstwami mogą wystąpić galaretowate nacieki i wybroczyny,
• u dorosłych kur po przechorowaniu IB w wieku pisklęcym lub wariantem QX w odchowie stwierdzono trwałe, nieodwracalne zmiany w jajowodzie,
• przy zakażeniu szczepami nefropatogennymi: obrzęk i bladość nerek, złogi kwasu moczowego w moczowodach.

Rozpoznanie choroby wyłącznie na podstawie objawów klinicznych jest trudne ze względu na podobieństwo objawów ze strony układu oddechowego do innych chorób np. zakaźnego zapalenia krtani i tchawicy kur (ILT), rzekomego pomoru drobiu (ND). Dlatego konieczne jest wykonanie badań wirusologicznych PCR i serologicznych.

Zwalczanie i zapobieganie polega na ścisłym przestrzeganiu zasad bioasekuracji, odchowywaniu ptaków w jednym wieku, izolacji przestrzennej i stosowaniu szczepień profilaktycznych.

Powszechne jest szczepienie żywymi szczepionkami, jednakże opracowanie odpowiedniego programu szczepień nie jest takie proste. W jednym stadzie może występować wiele serotypów, a nie wszystkie szczepionki wywołują odporność krzyżową. Dlatego ważna jest identyfikacja serotypów występujących na danym obszarze i danej fermie. Nowe szczepy wirusa IB nie powinny być wprowadzane na obszary, w których nie stwierdzono ich występowania.

Trzeba pamiętać, że szczepionki przeciwko IB zawierają atenuowane („osłabione”) szczepy naturalnie występujących wirusów, które po przepasażowaniu
w organizmach kurcząt, mogą odzyskać swoją zjadliwość.

Żywe szczepionki podaje się w aerozolu, do oka lub z wodą do picia. Szczepionki podawane w sprayu wielkocząsteczkowym lub do oka, zapewniają ochronę
po 4-5 dniach po podaniu i powodują mniej reakcji poszczepiennych.

Do powyższych niepożądanych objawów po szczepieniu należą: rzężenia, kichanie, katar, zapalenie spojówek, zwiększenie wrażliwości na zakażenie E. coli. Najistotniejsze czynniki wpływające na pojawienie się powikłań poszczepiennych to: podanie szczepionki w aerozolu o zbyt małej średnicy, szczepienie ptaków chorych- immunosupresja, szczepienie w stadach zakażonych mykoplazmą, niski stopień odporności wywołany zbyt dużą przerwą między szczepieniami, zła technika szczepienia- wiele ptaków jest niezaszczepionych, niekorzystne warunki środowiskowe na kurniku (zapylenie, amoniak). Bardzo ważne jest właściwe przechowywanie, przenoszenie i aplikacja szczepionki.

Młode osobniki ze stad reprodukcyjnych lub niosek towarowych z reguły szczepi się kilkakrotnie (3 lub maksymalnie 4 razy) żywymi szczepionkami. Tuż przed wejściem w okres nieśności szczepi się preparatem inaktywowanym (zabitym), który stanowi dawkę przypominającą. Podczas nieśności, jeśli to konieczne, można co 4-8 tygodni podawać szczepionkę żywą.

W przypadku brojlerów stosuje się w wylęgarni lub zaraz po przybyciu na fermę, wielkocząsteczkowy spray, a następnie powtarza szczepienie w wieku 14-16 dni
z reguły podając szczepionkę w wodzie do picia.

Zakaźne zapalenie oskrzeli to jedna z najgroźniejszych chorób układu oddechowego brojlerów. Rozpoznanie jest trudne, a zapobieganie musi opierać się na skutecznej bioasekuracji i właściwym programie szczepień. Efekty szczepień stad reprodukcyjnych jak i brojlerów powinny być monitorowane serologicznie.